KẺ HÀNH HƯƠNG TỪ ĐỜI ĐẾN THƠ (VI)

KẺ HÀNH HƯƠNG

TỪ ĐỜI ĐẾN THƠ

Trường ca – Tác giả: Nguyễn Hoàng Đức

***

Chương VI

 

Tôi đốn một cây gỗ lớn hơn tất cả

Khoét thân

tạo con thuyền độc mộc

vừa đẽo xong một cành lớn

cắm giữa lòng thuyền

thì dân làng trên núi

mang tặng một cánh buồm

vá khâu từ muôn mảnh vải

trương cánh buồm lên

mỗi mảnh ấm một cái nhìn

sắc mầu đùm bọc!

 

mọi người giúp tôi

hạ thuỷ con thuyền

vẫy tay tiễn tôi

cùng chúc lên đường

thượng lộ bình an!

 

Này chú! Này chú

những bàn chân trần

vừa bé vừa non

của đám trẻ con

lon ton chạy theo thuyền

những bắp ngô tươi

bay theo đường vung

những cánh tay nhỏ bé

đáp xuống lòng thuyền

chỏng chơ ngộ nghĩnh nằm

giữa khối thức ăn chất đầy

của dân làng ban tặng

 

này cháu! Hãy giữ lấy

phòng khi bất trắc

kìa ông già chạy theo

ném cuộn dây mây

 

Ùm! chiếc thuyền rơi xuống thác

bắn như mũi tên

Trong ánh mắt đăm đăm

Giãn phai dần khoảng cách chia tay

Phai! Phai! Phai mãi...

 

Con thuyền lênh đênh trên biển

Khi gặp gió buồm căng lướt

Khi gặp giông

quay cuồng chìm nổi

vì đã qua một lần

thử thách với phong ba

nên tôi luôn vững lòng

phó mình trong tay Chúa

 

Ôi giữa biển khơi

Mênh mông và sâu thẳm

Càng cảm thấy con người

Sao mà nhỏ bé!

Lúc ấy làm sao không tin

Vào lề luật sống

của toàn vũ trụ - có Đấng Quan Phòng

những hàm cá voi

lướt cạnh thuyền tôi

miệng ngoác như hang núi

vô tình chẳng cần đếm xỉa

chiếc thuyền tôi

một khẩu phần ăn bé nhỏ

tôi bình thản

ngắm mây ỡm ờ

soi mình trên sóng biếc

và chắc tâm

bám chặt cột buồm

mặc những con sóng dập vùi

khúc gỗ chìm xuống

rồi lại bềnh lên

 

Đến một ngày

thuyền trôi qua vịnh A-qua-ba

gặp dòng lớn

tựa trăm ngàn con sông mầu đỏ

ùa ra vị mặn chát của muối

và cơn sốt nước

mang từ thủa hồng hoang

kìa thấp thoáng

ký ức những bức tường vách nước

Chúa dựng lên

cắt ngang Biển Đỏ

dẫn Môi-se và dân Do Thái

chạy khỏi quân của Pha-ra-ông

gầm mình trên ngàn chiến xa nanh vuốt...

 

lướt trên biển

sục sôi nước đỏ

tôi giương buồm

nhắm vịnh Su-ê

một chiều

vừa kịp thấy hoàng hôn

thả mầu hồng êm dịu

xuống làn nước phai phai mầu đỏ

ùa tới mầu xanh êm êm

ôi Địa Trung Hải...

thì những cánh buồm đen

bỗng chắn ngang tầm mắt

phấp phới cờ in đầu lâu xương chéo

trên đỉnh cột buồm

tiến kèn hiệu rúc lên tứ phía

những chiếc thuyền ập tới xung quanh

 

Cướp biển! Cướp biển!

tiếng kêu của tôi tắc nghẹn trong lồng ngực

giữa biển khơi trùng điệp

biết kêu cứu ai đây?

 

bọn cướp nhảy sang thuyền

trói gô tôi

hảy mũi giầy

lục soát sàn thuyền

bé như lỗ mũi

 

lôi hắn lại đây!

tướng cướp chột bên mắt

súng lăm lăm

ghếch một chân trên chiếc ghế bành

sát cột buồm la lớn

 

Hì Hì... Hà Hà...

Xem ta kiếm được món gì đây?

Qùy xuống! gã chĩa súng vào giữa mặt tôi

huỵch! huỵch!

Hai cú đạp phía sau

dẫm khoeo chân

làm tôi qụy xuống

 

Ngươi thật đắc tội!

tướng cướp lấy nòng súng

nâng cằm tôi lên bảo:

với chúng ta

tất cả những kẻ

không có tài sản đều mắc tội

thứ nhất, hẳn đó là những kẻ biếng lười

thứ hai, hẳn đó là những kẻ

chẳng thể cho đời bất cứ cái chi

nếu ngươi có tài sản

thì tài sản sẽ chuộc ngươi

như việc người ta đã gieo trồng

thì có ngày được vụ mùa đền trả

nhưng đằng này

thuyền ngươi chẳng có chi

 

giờ với ngươi chỉ có hai con đường lựa chọn

một là thành phu chèo

dưới hầm thuyền của ta

ngươi chưa từng đầu tư công lao động

thì giờ đây là lúc phải bắt đầu

hai là ngươi phải chết

để đền trả tội trạng

vô tích sự của mình

 

ngươi có biết

người thợ săn

săn thú kiếm thịt rừng

còn chúng ta săn đuổi

những cánh buồm trên biển

là đuổi theo

nếu không tiền bạc

thì ngọc ngà châu báu

nếu không gái đẹp

thì cái đầu của nhà bác học

để bán cho những vùng

đang cần chất xám

 

đằng này ngươi là một con mồi

chẳng có mục tiêu

một con mồi không ăn được

một thằng nhãi con

không có cái đầu của nhà bác học

một thân hình

không có cặp mông của con đầy tớ gái

tội ngươi thật đáng chết

ngươi là một con người không giá trị

một con người không tự mình mang nổi mục tiêu

để cho người thèm khát

nào hãy chọn đi!

 

một là cái chết

hai là dùng khả năng duy nhất

còn dính vào cơ bắp ngươi

được cha mẹ ban cho từ lúc chào đời

nhưng hãy nhớ rằng

dưới hầm thuyền kia

nếu cơ bắp của ngươi

không kéo nổi mái chèo

thề có biển sâu

ta sẽ ném ngươi vào giữa hàm cá mập

nào, hãy chọn đi!

 

Không! Tôi khẳng khái

Tôi không thể làm phu chèo cho ông được

Tôi còn phải lên đường

Hoàn thành sứ mệnh của mình

Và tôi không phải kẻ vô giá trị

Giá trị của tôi là sứ mệnh đi tới của mình

Tôi không phải kẻ vô mục tiêu

Chỉ có điều mục tiêu của tôi

Ông không dùng được!

 

Thật là một kẻ khoác lác đại tài

Chúng bay đâu!

Hãy lôi nó xuống cuối thuyền

tặng nó một nhát vào giữa ngực

rồi quẳng xuống đại dương

làm mồi cho cá

 

Ha Ha Ha

Có lẽ chưa bao giờ

Đàn cá ở đây

lại được xơi món ăn khoác lác

chết đến nơi

còn bịa ra sứ mệnh của mình!

 

Chúng kéo tôi đi

đứa nắm tay đứa nắm chân

áo quần tôi xô lệch

và tấm hải đồ

giắt kỹ trong người

rơi xuống !

 

Khoan ! tướng cướp quát to

Đem nó và cả mảnh vải giấu trong mình nó

lại đây!

 

Gã cầm tấm hải đồ

Xoay qua xoay lại

thằng này to gan thật

đi trên biển một mình

tiền chẳng có một trinh

thì làm sao buôn được

hay nó đang đi tìm

kho tàng nào giấu kín?

 

Gã xoay xoay hải đồ

rồi bỗng cười phá lên

Hô-me! Hô-me

Gã đọc lớn cái tên

nằm ở góc hải đồ

này thằng nhóc to gan

mày đến mộ Hô-me

làm gì vậy?

tao biết

mày không đi tìm của qúy

vì ngôi mộ đó

người ta đã quật khai

dư cả trăm lần

nói đi!

 

Tôi không đi tìm châu báu

Tôi đi tìm thơ!

 

Thơ...Ha... Ha... Ha...

Thơ ư... mày đi tìm thơ

thật là nực cười!

chúng bay đâu

hãy cởi trói cho chàng thi sĩ

thả chàng về thuyền chàng

và hãy tỏ lòng hảo tâm

tặng chàng ít đồ ăn thức uống

làm quà tiễn chia tay!

 

Sao thế? Sao thế?

Thưa chủ tướng

Đám lâu la buông tôi ra

Bu quanh gã hỏi

 

Chúng mày ngu lắm

tướng cướp cười như nắc nẻ

nó là một nhà thơ

giết để làm gì?

giết nó cuộc đời nào có bớt đi một con người

và để cho nó sống

cuộc đời cũng chẳng có thêm

đến một con người...

 

*

* *

 

Địa Trung hải

Sóng êm gió thuận

thuyền tôi lướt qua đảo Cờ-rét

rồi cập bờ đông nam Hy Lạp

tôi neo thuyền vào bờ

lần theo hải đồ

băng qua vùng đồi trọc

tìm đến mộ Hô-me

 

Kia rồi! tôi nhận ra

Bia đá hình đàn lia

mọc giữa những khối đá

chồng xếp lên nhau

tầng tầng lớp lớp

lòng ngậm ngùi

tôi hái đoá hoa dại lớn

đặt lên bia mộ

hồn cung kính gọi

hỡi Hô-me cao cả

người với những vần thơ bất hủ

đã mở chân trời thơ

như một bình minh chói lọi

cho hôm qua hôm nay

và mãi mãi

tôi từ muôn dặm đến đây

chẳng quản đường xa

và bao khó nhọc

muốn xin người

chỉ bảo cho tôi

 

Những khối đá bỗng rùng mình

Lay chuyển... nứt ra...

Hình hài ông già mù

Ôm chiếc đàn lia cổ

chập chờn sương khói

dâng lên như thực như hư

 

Nào hỡi chàng trai trẻ

giọng ảo ảnh lâng lâng

nhẹ tựa hương đưa

ta biết chàng

đã vượt qua một cuộc hành trình

đầy gian lao thử thách

mong tìm một đường thơ

vậy ta sẵn lòng truyền lại

cho chàng một người chí khí

tất cả những gì

ta hiểu về thơ

 

Thưa người, tại sao

Lũ cướp biển lại thả tôi ra

Khi biết rằng

Tôi sẽ làm thi sĩ ?

 

Chẳng có gì lạ!

Vì chúng không gột nổi

lối quan niệm ngày xưa

cái thời Hy Lạp

đâu đâu cũng gặp

nhan nhản người làm thơ

lân la quán hàng

sân vận động

chợ trời

đọc và vịnh thơ

ngâm những chuyện tầm phào

mua vui cho mọi người

thay sách vở

sống qua ngày!

 

Tại sao lại phải

Thay sách vở để mua vui?

 

Vì hồi đó

sách làm bằng da thuộc

những vần thơ châu ngọc

được viết lên da

đóng thành dăm ba quyển

giành cho vua và các nhà qúy tộc

những thị dân tiền không đủ

sao dám sờ vào sách

nên phải cần

dăm thi khách phiêu du

ngâm nga những vần thơ truyền khẩu

 

Làm nhà thơ rẻ rúm vậy sao?

 

Không! giờ đã khác

 

Sao bác tôi lại dặn

Con đường làm thơ là đường ngắn nhất?

 

ngắn nhất để đi đâu?

 

Đi vào đường đời!

Và lập nghiệp đời!

 

Nếu vậy thì không!

Con đường làm thơ là đường gian nan nhất!

Và là đường dài nhất

 

Anh bạn hãy nhìn

Ta cả đời hành hương

khắp hang cùng ngõ hẻm

hát những vần thơ

chắt ra từ máu thịt mình

những ngón tay buốt tê

giữa những dây đàn căng mạch máu

 

ta hát – hát để quên đi nỗi đau

ta hát bằng nỗi đau

ta hát để át đi nỗi đau người khác

ta hát để mang nỗi đau của người khác theo mình

dẫu vậy

chưa một lần nỗi đau dứt cơn

ta hát đến mù hai mắt

để mong có ngày

nỗi đau nhân loại

mỉm một nụ cười

anh bạn thấy đấy

ta ngâm suốt đời

những vần thơ bất hủ

trên đôi chân chai sạn

thi gan cùng đá sỏi

trên những ngón tay rớm máu

riết chặt những dây đàn trăn trở

bằng một buồng phổi khát khao

chẳng bao giờ không mang cơn đói lỡ độ đường!

lỡ lòng người!

lỡ thi ca!

và lỡ nhân tình thế thái!

vậy thì làm sao có thể

nói rằng: con đường làm thơ là đường ngắn nhất!

 

Vâng! Tôi đã thấy

Nhưng xin người nói rõ nguồn cơn

 

Người ta vẫn bảo

Ăn để mà sống

chứ không phải sống để mà ăn

vậy thì chúng ta không thể

đem thơ đổi lấy cuộc đời

trái lại thi nhân có nghĩa

là đem hết trái tim mình

hết trí tuệ mình

hết sức lực mình

và hết cuộc đời mình

đổi lấy những vần thơ

với con người

cuộc sống không có nghĩa

chỉ là được sống

mà là sống để làm một điều chi có nghĩa!

 

với thi nhân

sống không có nghĩa

giữ lấy cuộc đời

mà sống để sáng tạo

những vần thơ ý nghĩa cho đời!

 

Cuộc sống con người

Là cuộc sống mang ý nghĩa về cuộc sống

bởi con người không sống

như hình thức tồn tại

của gốc cây hòn sỏi bờ sông hay núi đá

mà con người sống

khi cố tìm lý do để sống!

 

Anh bạn hãy nhìn xem

suốt đời chưa một lần ta thấy

một kẻ ăn mày

một kẻ đói khổ

một kẻ rách rưới nào tự tử

nhưng thấy rất nhiều

những chiếc đầu treo trên thòng lọng

vì đã không tìm ra

lý do cho đời sống của mình

 

Anh bạn hẳn biết

Nhà nông trồng lúa cho đời

thợ gốm chế chum sành

và thợ may làm ra quần áo

vậy là thi nhân ta sẽ làm gì?

 

Hẳn ta chẳng có việc gì khác hơn

Là lên đường tìm kiếm

Ý nghĩa của cuộc đời!

 

Hãy đi tìm ý nghĩa của cuộc sống!

 

Ý nghĩa cuộc sống làm cho cuộc sống khát sống hơn!

 

Ý nghĩa cuộc sống sẽ tôn vinh cuộc sống!

 

Và ý nghĩa cuộc sống làm cho cuộc sống có lý do để sống!

 

 

Anh bạn hãy xem

những nhân vật của ta

I-li-át và Ô-đi-xê

chẳng phải lúc nào họ cũng lên đường

đi tìm ý nghĩa cuộc đời

toàn thể đội quân Hy Lạp

vượt biển nhắm Tơ-roa

người anh hùng Héc-to

bị A-sin giết

rồi đến lượt A-sin

người tắm thánh linh

toàn thân thể

đã bị đối phương

nhắm trúng gót chân – nơi duy nhất

còn vương da thịt cuộc đời

và chàng đã gục xuống

tất cả những anh hùng

và những chiến binh dũng cảm

quân Hy Lạp và quân Tơ-roa

ngã xuống!

phải chăng vì sự khải hoàn

cho sức mạnh

Không! tất cả những cái chết đó

Là vì cuộc đi tìm

Ý nghĩa của cuộc đời

 

Cái chết – làm cho người ta thấm thía hơn

Giá trị cuộc sống

 

Cái chết – làm người ta hiểu hơn

sống để làm gì

 

cái chết làm người ta sợ chết hơn

và muốn sống hơn

 

cái chết – là bài học để con người biết sống

một cuộc đời ý nghĩa

 

và thi ca cũng vậy

nó luôn luôn lên đường

tìm ý nghĩa cuộc đời

nó không lần theo máu chiến trường

đếm những xác chết

không lần theo mồ hôi

để đếm công lao động

mà nó là cuộc lên đường đi tìm ý nghĩa

 

Đó là đường đời của những vần thơ

Còn chính thơ

Nó là gì?

Xin người hãy chỉ cho tôi!

 

Nàng thơ mọc cánh

từ cuộc đời

và vút bay đi

chở theo

không mang trọng lượng cuộc đời

mà chỉ mang theo hình ảnh và ý nghĩa

 

nhưng chiếc bóng của một vật thể

nếu biết chiếu soi

sẽ lớn hơn và lớn hơn vô hạn

vật thể sinh ra nó

thi ca là cuộc lên mầm

hình ảnh của cuộc đời

hình ảnh đó tuỳ tài năng người nghệ sĩ

sẽ lớn hơn một lần hai lần

trăm lần hay cả vạn lần...

 

anh bạn trẻ

hãy thử nhìn ngọn lửa

nếu nó được đưa vào lò bánh

sẽ thành lửa nướng bánh mì

nếu được thắp trong đêm

sẽ thành đèn soi sáng

 

còn ngọn lửa của thi ca

là cuộc cưu mang tất cả

những ngọn lửa cuộc đời

nó thắp trong tim tình nhân

thành tình yêu nồng cháy

thắp trong đôi mắt

thành lửa soi trí tuệ

thắp sáng mặt trời

thành ngọn đèn chân lý

thắp sáng trăng sao

thành tiếng nói thì thầm

thắp đầu ngọn nến

thành không khí linh thiêng

thắp đống củi

thành tình bầu bạn

leo lét ngọn đèn

thành lời di chúc

và đốt bùng thi thể

thông ngôn về cuộc luân hồi

của cuộc đời

tái sinh vĩnh cửu

 

...

 

Một ngọn lửa mang vô vàn ý nghĩa

về sự sáng của nó

hơn cả thế

một ngọn lửa

có thể thắp lên

muôn vàn ngọn lửa

 

Nước cũng vậy

Nó từ muôn ngọn nguồn

chảy về muôn ngả

nước chảy

từ những đám mây

từ đỉnh núi

từ lòng đất

từ ngấn lệ

từ mồ hôi

từ máu

chảy thành

nước của sự sống

nước rửa tội

nước hội nhập

khi lao về cửa biển

và nước thánh hoá cuộc đời cát bụi

khi vọt cánh lên mây...

 

Ý nghĩa của đời sống là vô tận

Và nghệ sĩ tài năng

Chính là người nâng cánh cuộc đời

Bay vào cõi đẹp không bến không bờ

bởi thế mà

nghệ thuật cò con có thể còn mặc cả

còn nghệ thuật lớn lao

là một cuộc lên men vô tận

hình ảnh cuộc đời

ý nghĩa cuộc đời

vẻ đẹp cuộc đời

vì thế không thể nào mặc cả!

 

Còn thơ tứ tuyệt thì sao

Đó có phải là một bài thơ vừa đủ

để chiêm ngưỡng một cảm xúc

hay một ý nghĩa nào?

 

Thơ tứ tuyệt là sao

Ta chưa từng nghe thấy?

 

Thơ tứ tuyệt là thơ bốn câu

Câu đầu là mở ra

Hai câu giữa là phá

Và câu thứ tư là khép lại!

 

À, ta hiểu rồi

lần đầu tiên ta biết một bài thơ

có thể ngắn nhường nào!

 

Để loan báo một cảm xúc

Thì cần gì bốn câu

chỉ một câu là đủ

để tìm kiếm ý nghĩa

thì sao bốn câu thơ

lại trọn gói bằng

một câu triết học

nhưng nghệ thuật không phải vậy!

 

Nghệ thuật không phải

sự loan báo về một nụ hôn - rằng nó có

mà nghệ thuật là quá trình thụ hưởng

chính nụ hôn đó từ đầu đến cuối!

 

Thi ca là phó bản của con người

nếu con người sống từng cuộc đời

thì thi ca cũng chứng minh sức sống của mình

trong từng tác phẩm

một bài thơ có thể sinh ra

từ vần mang cảm xúc

nhưng một cảm xúc đã hạ sinh

nó phải đòi quyền sống

đòi quyền lớn lên

đòi quyền phát triển

đòi quyền thăng trầm

hạnh phúc và đau khổ

và một nghệ sĩ tài ba thực sự

là người có bột phải gột lên hồ

khai triển cảm xúc đó

từ một mầm non

thành cây đại thụ

và kiến thiết tất cả

những cành những lá những hoa

cả những mây những gió tụ về

làm nên khung cảnh

cho bài thơ đó

 

một nghệ sĩ lớn

không thể không là nhà kiến thiết vĩ mô

bởi nghệ sĩ chính là

đấng sáng thế tác phẩm của mình

thế thì tại sao

anh ta lại không dùng quyền năng sáng tạo

thổi linh hồn nghệ thuật

vào tất cả

hoá tác phẩm

thành vũ trụ mênh mông?

 

Chắc hẳn

nhà thơ lớn thì phải sáng tạo lớn

nhà thơ lớn có

một bộ não vĩ đại

một trái tim vĩ đại

nguồn cảm xúc vĩ đại

thì tại sao nhà thơ đó

lại ngâm một bài thơ

dăm câu ba điều- ngắn cũn ?

 

Một bài thơ ngắn

Là một bài thơ tự vẫn

Ngay ngưỡng cửa nó bước ra

Nhìn cuộc đời lồng lộng

 

một bài thơ ngắn

là một bài thơ chưa khai triển

toà kiến trúc

của nghệ thuật nguy nga

 

một bài thơ ngắn

là một bài thơ chưa biểu hiện lòng khát sống

nó sợ bão tố cuộc đời

và nấp mình trong căn lều bé nhỏ

 

bởi thế

nhân loại không bao giờ so sánh

một nhạc sĩ viết ca khúc xinh xinh

với nhạc sĩ viết đầy chương giao hưởng

chẳng phải bản giao hưởng Định Mệnh

đã đưa Bét-tô-ven lên ngôi bậc thầy nhân loại?

và nhạc kịch Hồ thiên nga

đã khiến Trai-coop-xki rạng danh thiên tài âm nhạc ?

 

Chính bản thân ta

Anh bạn có biết

thủa ta sống

nhan nhản những thi nhân

đầy huyện thị

đi khắp phố phường

ngâm tạc mấy vần thơ

dăm câu ba điều

kiếm chút tiền ăn

nhưng cuộc đời rất công bằng

cái gì dễ kiếm thì cũng dễ quên

những vần thơ nhỏ nhoi của họ

tan nhanh hơn cả bánh xuống dạ dầy

nhưng khi ta xuất hiện

với tiếng đàn la đau đớn

đòi quyền sống

của những vần thơ

ta gom những vần thơ chết yểu

hồn xiêu phách tán

tản mát khắp phố khắp phường

những xóm những làng và hang cùng ngõ hẻm

thiết kế thành trường ca bất hủ

 

Về cuộc hành trình

của I-li-át và Ô-đi-xê vĩ đại

có bình minh bừng lên với những ngón tay hồng

có hoàng hôn tàn tạ

có sinh thành có lớn lên

và có ngày tận hiến

có khởi nguồn – hành trình

và đích đến

có nguyên nhân – phát sinh

và kết quả

đó là hai giao hưởng hoàn mãn của thi ca

khi tác phẩm sống

thì tác giả còn

và ta trở thành người có công

hạ sinh nguyên lý thi ca

 

Đó là tác phẩm khát sống

Như mọi cuộc đời đều khát sống

Và triết gia A-ri-xtốt lừng danh

Đã đem nguyên lý của ta

Đúc thành chương thi ca lưu truyền mãi mãi

 

Xin cho tôi hỏi

Tôi thỉ thấy người

Nói đến thi ca

như một nỗi đau

tại sao không nói đến thi ca

như những niềm vui?

 

Thứ nhất, ta không phải thi nhân của hài kịch

Mà là thi nhân bi kịch

thứ hai, muốn cho cuộc đời vui

hãy vác thập giá cho đời!

 

Anh bạn hãy xem

chẳng phải Đức chúa Jê-su

vác khổ nạn thập giá

mong cứu chuộc cuộc đời

khỏi nỗi đau xác thịt

 

Và Đức Phật Thích Ca

chẳng mong đội chảo

để chúng sinh không còn ai

đội chảo

 

Và Sô-crát

chẳng uống cạn liều thuốc độc

cho thế gian mê muội

có ngày yêu chân lý

 

Ở khắp kinh thành A-ten

Không một người nào không hiểu

nụ cười chỉ là hình thức của hạnh phúc

nhưng chính nước mắt kia

mới là cái xây nên

lâu đài hạnh phúc từ chân móng

anh bạn hãy xem

nụ cười của đêm tân hôn

phải được xây từ bao chinh phục

bao xa cách và bao nước mắt?

 

một ngôi sao chói loà đỉnh tháp

cười với mặt trời chói lọi

có phải được gắn lên

hàng triệu viên gạch ép mình trong vữa?

 

một thí sinh

nở nụ cười đăng quang khoa cử

có phải nụ cười

được ươm từ bao công đèn sách?

 

Và một cuộc diễu binh

Qua khải hoàn môn

Có phải lội từ hy sinh

Trong máu trở về?

 

Bi kịch vĩ đại hơn hài kịch!

Vì bi kịch là sự hiến tế cho đời

mồ hôi, máu và sự sống

còn hài kịch nhỏ bé

vì là vụ gặt tức thì

nụ cười trên môi trong khoảnh khắc!

 

Ở Hy Lạp

Hài kịch giành cho đàn bà và trẻ nhỏ

Còn bi kịch

Giành cho những qúy ông

để đào luyện đức mang thập giá

 

Nhân vật hài kịch

Là những thằng gù thằng ngọng

thằng tập tễnh hay thằng mắt lác

bôi son trát phấn thật đầy

lên thân xác mang khuyết tật

đội mũ đi hia thật bảnh

lên tâm hồn ngẩn ngẩn ngơ ngơ

mong chọc cười thiên hạ

 

Nhưng trái lại

Nhân vật của bi kịch

Là những người cao cả

Trai hùng gái liệt

Luôn khát vọng ngước lên

cứu chuộc tâm hồn

khỏi cuộc đoạ đầy thân xác trần ai

và luôn ước ao

hiến dâng đời mình

trong cuộc đi tìm

ý nghĩa cuộc đời cho toàn thể

 

Anh bạn nên nhớ

những kẻ hiến dâng cao cả

là những kẻ được chọn cho sự nghiệp

là những kẻ được làm thành cao qúy

và sự cao qúy đó

xứng đáng làm nên sự dâng hiến của con người!

 

vạn vật cũng vậy

có phải con gà trống

được Chúa ban ân hưởng

tiếng gáy kiêu hùng

đánh thức cuộc đời

và để một ngày thiêng liêng nào đó

mạng sống nó dâng lên bàn thờ

làm cuộc tế lễ thần linh

thử xem

ngày nó hiến tế là ngày hạnh phúc

hay là bất hạnh?

Không! Vinh quang thay cuộc hiến tế của nó

 

Những con ngựa

được trao bốn vó phi phàm

đưa chiến binh vào trận mạc

bốn bề gươm giáo thuốc súng và khói lửa

sứ mệnh của chúng là hạnh phúc

hay bất hạnh?

Không! Vinh quang thay sứ mệnh anh hùng của chúng

 

Hỡi anh bạn trẻ

Chúa ban cho chúng ta tài năng càng nhiều

Thì có nghĩa là

Chúng ta được chuẩn bị cho cuộc dâng mình càng lớn

vậy thì

vinh quang thay tài năng của chúng ta!

Và cũng

Vinh quang thay ngày chúng ta dâng hiến!

 

Nếu thi nhân sinh ra

với một trí tuệ hiền minh

một trái tim mẫn cảm

một giác quan kỳ diệu

thì hãy hát to lên

nỗi đau của cuộc đời

mong cứu rỗi mọi người

từ giữa cơn đau đó!

 

Hãy hát to lên

cuộc lên đường của mình

để tìm giữa cuộc đời

lý do để sống!

 

hãy hát to lên

cuộc mang thập giá mình

để cho cuộc đời

nhẹ nỗi đau thập giá!

 

Và hãy hát to lên

giờ hiến tế cho đời

vì đó là lúc gieo mầm

ý nghĩa nền thi ca vĩnh cửu!

 

Ôi ta ngạt thở quá

Dương khí nặng làm ta tức thở

Và không thể ở đây lâu hơn được

Nhưng dù vậy

Ta sẽ hát tặng anh bạn trẻ

một bài thơ trước lúc chia tay

 

Vâng! Hân hạnh cho tôi quá

Nghe giọng một thi nhân vĩ đại nhất trần gian

 

 

Vâng ! hân hạnh cho tôi quá

Nghe giọng một thi nhân vĩ đại nhất trần gian

 

Tiếng đàn lia vang lên

Và Hô-me cất giọng

 

Ôi thủa ngày xưa

Ngay cả quê hương ta

Vùng núi đồi Hy Lạp

một chiếc nôi văn hoá con người

người ta rẻ rúm thi ca

coi thi nhân là những kẻ lang bang

hò xướng ất ơ

khác nào đào kép

ôi đắng cay

khi Pla-tông bảo

vô thưởng vô phạt sao

những kẻ làm thơ

hãy mời họ đi khỏi

để quê hương chúng ta

xứng đáng mảnh đất của những người thông thái

 

Ta là kẻ yêu thơ từ nhỏ

Nên ôm nỗi sỉ nhục trong lòng

về một hình ảnh thi nhân

bị nguyền rủa

chỉ ngâm nga vài lời đào kép

 

ta bỏ lại những gánh hát dong hài kịch

đi khắp A-ten và các thành phố lớn

tìm nguyên lý mới cho thơ

May thay! May thay!

đến một ngày ta phát hiện rằng

sở dĩ thi nhân ở xứ ta bị mọi người dè bỉu

là bởi hắn đã tự co mình lại

trong vài vần thơ miệng hắn xướng lên

từ chiếc cổ họng nông choèn

rồi ta quyết xây

thi ca phải là hình ảnh toàn thể của cuộc đời

ở đó

trí tuệ sẽ lên ngôi

và thi nhân không phải kẻ u ơ

thoái vị khỏi ngai vàng trí tuệ!

 

Ở đó ngôn ngữ sẽ hoán cải

một lần tất cả

nội dung và hình thức

và thi nhân không phải kẻ lơ mơ

ngữ nghĩa của ngôn từ!

 

Ở đó lô-gíc sẽ khơi thông

mạch cho ngôn từ trôi chảy

và thi nhân không phải kẻ vô tâm

đứng ngoài lô-gíc!

 

Ở đó giác quan sẽ đào sâu

Vào ngọn nguồn nhận thức

Mong chắt vạn vật thành ý nghĩa sâu xa

Và thi nhân không phải kẻ thấy gì nói nấy!

 

Ở đó đôi cánh thi nhân không còn lả lướt

Mà là đôi cánh

chở mang

gánh nặng cứu chuộc con người!

 

Ta đã chọn I-li-át và Ô-đi-xê

kiến thiết thành những trường ca

vòi vọi linh hồn cao cả

thâm viễn trí tuệ hiền minh

thiêng liêng tâm hồn tận hiến

gieo mùa ngôn ngữ mênh mông

lên men cảm xúc dạt dào

và chẳng bao giờ quên

sắp đặt tất cả

chảy trôi trong dòng sông lô-gíc vẹn toàn

 

Từ đó ta bước đi

Không còn là thứ thi nhân

Co mình trong mấy vần thơ nữa

Ta bước ngẩng cao đầu

Mang vóc một con người toàn thể

Trán ta sáng láng niềm kiêu hãnh

một lý trí hiền minh

tim ta đập kiêu hùng

tiếng thở bi hùng kịch

chân ta sải bước dồn

trên con đường lô-gíc hoá thân

đôi cánh thơ ta mất hút giữa trời

cùng muôn sao đằm mình trong tưởng tượng

 

Ôi vinh quang thay!

Nhân dân chào đón ta

như thi nhân của một người

như thi nhân của mọi người

họ tôn vinh ta

một lần tất cả

đã rũ bỏ những vần thơ thù tạc

khoác áo hành hương

vác thập giá thi ca khổ nạn

đi cứu rỗi cuộc đời

các triết gia thấy ta

ngả mũ kính chào

không còn dám coi ta

như một con người vô tích sự

và A-ri-xtốt còn bỏ công ra

viết cuốn thi ca

lưu truyền hậu thế

 

Vậy đấy

Thi ca được tôn vinh một lần tất cả

Cho ta

Và các thi nhân!

 

Ôi vinh quang thay

Cây đàn lia của ta

Đã trăn trở những khúc tơ lòng!

 

Ôi vinh quang thay

Đôi mắt ta chẳng còn nhìn thấy nữa

Vì chúng đã hiến cho đời

nước mắt thi ca!

 

Ôi vinh quang thay

tả tơi quần áo ta

vì ta là thi nhân vác thập giá cho đời!

 

Ôi vinh quang thay

Chai sạn bàn chân ta

Vì ta kẻ hành hương đi tìm gặp con người

ở khắp cuộc đời

 

...

 

Tôi đang khơi vơi

ngất ngây trong lời ca điệu nhạc

thì tiếng đàn ngừng bặt

tôi ngẩng lên

gặp ánh mắt Hô-me

 

Ta phải đi đây

trước khi chia tay

ta muốn dặn anh bạn trẻ hai điều:

thứ nhất là nghệ sĩ

không phải là người lả lướt trong lãng mạn

mà là người khắc kỷ hơn bất kỳ ai!

thứ hai, chỉ có nghệ sĩ và những nhà thông thái

mới đủ nghị lực để mang theo

hành trang hạnh phúc

giữa trái tim cô độc của mình!

 

Khối sương khói

từ từ chìm xuống

Vĩnh biệt! anh bạn trẻ

Keng! một đồng xu cổ rơi cạnh chân tôi

đồng tiền có hình ta

anh bạn hãy đem vào phố huyện

đổi lấy thực phẩm và nước uống

cho cuộc hành trình trở về quê mẹ

trở về quê thơ xứ sở...

 

Vĩnh biệt!

Vĩnh... biệt...

Tôi chưa đáp lời chào

Hô-me đã chìm xuống

Như một giấc mơ vĩnh cửu

ngủ vùi trong thực tại

...

(còn tiếp...)