Quyện trong gió thi ca nét đẹp vượt lên mọi ước lệ

EM LÀ CÁNH BUỒM TRẮC ẨN

(thơ Nguyễn Hoàng Đức)

---

QUYỆN TRONG GIÓ THI CA MỘT NÉT ĐẸP VƯỢT LÊN NHỮNG ƯỚC LỆ CŨ MÈM

***

Em!

Một đại từ đầy cảm xúc, một đại từ đã cất cánh bay lên khỏi nghĩa đen của nó trong thi ca. Chẳng còn gì hơn nữa, chúng ta phải công nhận với nhau rằng đấy là một đối tượng nghệ thuật được săn lùng trong mọi thời đại dù hình thức thể hiện có khác nhau từ thời này qua thời khác, đôi lúc là bó buộc đôi lúc phóng túng si mê.

Vâng, họ đã săn lùng “vẻ đẹp của em” từ muôn ngàn năm trước và họ vẫn săn lùng cho đến hôm nay, cho đến ngày sau bởi họ chưa bao giờ hài lòng tuyệt đối khi chấm mực viết về “em”. Lớp lớp thi sĩ ngoài kia vẫn đang trong cuộc rượt đuổi khẩn trương để tìm kiếm sự hoàn hảo, sự độc đáo, sự mới lạ, sự kiêu sang đến thẩn thờ choáng ngợp khi khắc họa “em” trong những thi phẩm của mình.

Làm sao có thể sống mà không yêu?! Sao cho trái tim không thẩn thờ? Sao cho lồng ngực lịm dần đi nhịp đập “yêu em”? Không thể nào, thật không thể nào! Thôi thì cứ cuồng si và cứ viết về “em”. Nhưng viết thế nào đây? Đấy là câu hỏi lớn.

Nguyễn Gia Thiều trong Cung Oán Ngâm Khúc đã viết:

“…Chìm đáy nước cá lừ đừ lặn

Lưng lửng trời nhạn ngẩn ngơ sa

Hương tươi đắm nguyệt say hoa

Tây Thi mất vía, Hằng Nga giật mình…”

Puskin trong Lời Tự Thú đã viết:

“…Lúc em ngồi cần mẫn trước khung thêu,

Vóc thon thả, hơi ngả mình lơi lỏng,

Đôi mắt ngọc, mái tóc xoăn rủ xuống,

Tôi lặng im, như đứa trẻ, đắm nhìn…”

(Tạ Phương dịch)

Chim sa, cá lặn, mắt ngọc, dáng thon…với ta đã trở thành ước lệ. Thành quách có thể cũ đến ngàn năm nhưng “em” thì không bởi “em” là một thực thể sống động và thay đổi từng ngày. Vậy sao ta để lòng mình chỉ mãi là “những thành quách cũ” khi đuổi theo "em"? Ta chán chê trong nhan nhản ước lệ cũ mèm dấu vết thời gian ấy, ta đi loanh quanh trong những vần thơ đổi mới hình hài mà không đổi nổi “cốt hồn cốt túy” ấy, bất ngờ thay Nguyễn Hoàng Đức thổi cho ta một làn gió mới toanh với cánh buồm thi hứng đang dong thẳng ra khơi. Người đã viết:

“Em lướt qua tôi

Đẹp như tiên sa ?

Không !

Đẹp như hoa hậu ?

Không !

Đẹp như cành vàng lá ngọc ?

Không !

Em…

Đẹp như một cánh buồm trắc ẩn!”

Thi sĩ phủ nhận hết mọi thướt đo cái đẹp. Không phải tiên sa, không phải hoa hậu, không phải cành vàng lá ngọc nữa, xưa quá rồi cũ quá rồi em của tôi bây giờ là “đẹp như một cánh buồm trắc ẩn”. Người đã khẳng định và khăng khăng điều ấy không chỉ một mà đến ba lần trong vỏn vẹn một trang thơ. Sự lặp đi lặp lại ấy khiến ta đôi phần ám ảnh.

“Cánh buồm trắc ẩn” “cánh buồm trắc ẩn”, hình ảnh thơ dẫn dụ ta đến một miền suy tưởng mới, vừa gần gũi vừa xa khơi. Biểu tượng của cánh buồm không phải là mới trong thi ca nếu không muốn nói là tràn lan, nhan nhản. Nhưng ví sắc đẹp của em như một cánh buồm lại là hiếm thấy. Suy tưởng sâu thêm chút nữa chợt thấy thi sĩ ý tứ uyên thâm quá thể. Cánh buồm có tự do không? Có! Nó thong dong dạo chơi khi trời lặng gió và lao đi vùn vụt trong cuồng phong. Nó chẳng thuộc về một bàn tay níu giữ nào cụ thể mà thuộc về sóng bạc, chim trời, gió cả, đại dương… như em đang không thuộc về ai khiến những trái tim kia hoài thương mơ tưởng.

“…Em lướt qua

Chòng chành như một con thuyền

Giương cánh buồm lên

Tóc em bay

Như cánh buồm giỡn gió

Mắt em thiết tha

Phơi phới thả tâm hồn

Gọi gió…”

Cánh buồm có khiến người ta khát vọng không? Câu trả lời có lẽ có lẽ đã ở tự trong lòng mỗi người. Còn khao khát nào hơn là đứng trước ngàn con sóng đang cồn cào vỗ đập vào bờ nhìn một cánh buồm “giỡn gió” “dập dờn” lúc gần lúc xa khiến ta “say sưa” đến nỗi “hồn bay tứ phương” như thi nhân đã nói. Nhưng, tay ta lại không thể chạm vào. Chính xác hơn là không dễ dàng chạm vào. Bản tính con người là ưa chinh phục, càng không dễ chạm vào lòng lại càng ray rứt khát khao. Chẳng còn cách nào khác là nhảy ùm xuống và đằm mình trong biển tình mênh mông ấy.

“Không gian dâng sóng biếc

Dập dờn khát vọng mênh mông”

Tự do là thế, khát vọng là thế nhưng điều gì mới là cốt yếu làm tim anh thổn thức. Có lẽ là chính bởi cánh buồm tự thân nó luôn mang mầm rủi ro bất trắc. Con thuyền em giương cánh buồm lên thả tâm hồn gọi gió, em có lường trước được khi nào trời sẽ kéo mây đen biển dữ dằn bão giông mọi phía khiến con thuyền em chòng chành ngả nghiêng theo sóng dữ hay không? Há chăng “tôi” sợ vì em thuần khiết ngây thơ. Những con gió du miên ấy có thể lả lướt êm đềm với em lúc này và chúng cũng có thể vô tình quật cánh buồm đến tả tơi hoặc tệ hơn đánh chìm con thuyền xuống lòng đại dương thăm thẳm. Những bất trắc của em khiến tim “tôi” dấy lên niềm “trắc ẩn”.

Ta diễn xuôi và ngẫm sâu như thế để thấy cái hay, cái uyên thâm và cái mới của Nguyễn Hoàng Đức. Không dưng mà giữa muôn vàn hình ảnh thơ, cũ và mới, thi sĩ lại chọn “cánh buồm trắc ẩn” để làm biểu tượng nghệ thuật cho thơ mình.

Và không dưng mà:

“Và tôi thấy tim em

mở ra

như một khoang thuyền nhân hậu”

Cái đẹp, trên tất cả, phải đọng lại ở nơi tâm hồn. Puskin, trong một lá thư gửi vợ mình, Natalia, đã viết “Anh yêu tâm hồn em còn hơn cả gương mặt em.” Puskin đi vào huyền thoại thơ tình không chỉ với những vần thơ cháy bỏng yêu đương ấy mà còn bằng chính câu chuyện cuộc đời ông. Một câu chuyện mà đến nay người ta vẫn không tiếc giấy mực để kể lại. Rằng ông vì Natalia mà bước vào một cuộc đấu súng tay đôi và nhận lấy một viên đạn định mệnh. Dù di chúc ông để lại không muốn vợ mình để tang quá lâu và mong nàng tìm được người chồng tốt nhưng Natalia vẫn gồng gánh nuôi bốn đứa con nhiều năm sau đó. Cuối cùng nàng đã đi bước nữa, nhưng là vì con hơn vì mình.

Vẻ đep tâm hồn, trái tim nhân hậu, qua tất cả sóng gió thời gian, sẽ là nhân tố để lòng thương thầm kín trong anh và suối nguồn tình yêu dào dạt trong anh ở lại cùng em. Về điểm này, hai nhà thơ trên, vượt qua khoảng cách thời đại và vượt qua khoảng cách địa lý cũng như văn hóa, họ đã gặp nhau.

Đi qua hết mấy tầng cung bậc cảm xúc, Nguyễn Hoàng Đức đã thốt lên một cách tha thiết để đặt dấu chấm cuối cùng cho thi phẩm của mình.

“Em đẹp vậy !

Lướt qua bất kể sắc đẹp nào

Em đẹp sao !

Đẹp như một cánh buồm trắc ẩn.”

Điều duy nhất khiến ta có thể hờn, có thể trách người thi sĩ này là giá mà ông gọt dũa vần vè để ta đọc một lèo theo nhịp lên xuống bằng trắc mà thuộc luôn bài thơ thì hay biết mấy. Nhưng, nếu ta cứ theo nhịp tim mình đọc đi đọc lại vài lần ta sẽ thấy cái có thể xem là khuyết điểm ấy lại chính là cái sẽ làm ta yêu, và yêu thơ tha thiết hơn nữa. Lại trở về với “em” và vẻ đẹp của “em”, ta có thể ví một bài thơ là “em”. Vậy thì những biện pháp tu từ, những luyến láy vần vè, những đẽo gọt câu cú có thể được xem là lớp trang điểm làm “em” lộng lẫy hơn, quyến rũ hơn. Hiển nhiên rồi. Nhưng, để ta tự nguyện đi với “em” đến hết đường đời thì sự chân phương, giản dị nơi con người “em”, sự trong sáng hồn hậu nơi trái tim “em” lại là yếu tố quyết định. Ở thơ, đấy là tư tưởng, là hồn thơ. Nguyễn Hoàng Đức cứ say sưa, cứ thiết tha cứ để thơ là thơ, tự vút lên một cách thuần khiết nhất từ tâm hồn như thế và đừng đánh mất sự thản nhiên đầy lý trí thì ông mới là chính ông, độc đáo và như nhất.

Để kết thúc chuyến thưởng ngoạn thơ ca này, xin kính cẩn mượn một câu của cố nhà văn Nam Cao, một câu mà chúng ta đã đồng ý với nhau rằng nó không chỉ đúng với văn chương mà còn đúng với mọi ngành nghệ thuật. “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những cái gì chưa có.”

Lệ Hằng

Đà Nẵng 27/06/2019

EM LÀ CÁNH BUỒM TRẮC ẨN

(Paul Nguyễn Hoàng Đức)

Em lướt qua tôi

Đẹp như tiên sa ?

Không !

Đẹp như hoa hậu ?

Không !

Đẹp như cành vàng lá ngọc ?

Không !

Em…

Đẹp như một cánh buồm trắc ẩn !

Không gian dâng sóng biếc

Dập dờn khát vọng mênh mông

Hồn bay tứ phương

Bỗng xoáy lốc về

Quẩn quanh buồm em

Ca hát say sưa

Em đẹp như một cánh buồm trắc ẩn

Em lướt qua

Chòng chành như một con thuyền

Giương cánh buồm lên

Tóc em bay

Như cánh buồm giỡn gió

Mắt em thiết tha

Phơi phới thả tâm hồn

Gọi gió

…

Và tôi thấy tim em

mở ra

như một khoang thuyền nhân hậu

Em đẹp vậy !

Lướt qua bất kể sắc đẹp nào

Em đẹp sao !

Đẹp như một cánh buồm trắc ẩn.

Hà Nội, rạng sáng 03/9/1997